Đurđevdan je praznik koji se proslavlja 6. maja po novom, odnosno 23. aprila po starom kalendaru.Jedan je od najsnažnijih i najlepših simbola buđenja prirode.
Đurđevdan, koji se prema novom kalendaru proslavlja 6. maja, a po starom 23. aprila, jedan je od najznačajnijih i najlepših praznika u srpskoj tradiciji, kao i u predanjima Roma i mnogih naroda širom Balkana. Ovaj praznik, koji nosi ime Svetog Đorđa (Sveti Georgije), ne predstavlja samo crkveni spomen velikomučenika, već i jedan od najsnažnijih simbola prelaska iz zime u leto, smrti u život, tame u svetlost. Đurđevdan označava buđenje prirode, dolazak proleća, početak novog životnog ciklusa, ali i duhovnu i telesnu obnovu ljudi i domaćih životinja.
U narodnoj tradiciji, Đurđevdan je mnogo više od datuma u crkvenom kalendaru – on je duboko ukorenjen u kolektivnu svest, običaje i verovanja koja su postojala vekovima pre prihvatanja hrišćanstva. Smatra se da je ovaj praznik naslednik staroslovenskog kulta božanstva Jarila, boga proleća, plodnosti, mladosti i ljubavi. Zato je i danas Đurđevdan dan koji simbolizuje zdravlje, zaštitu, plodnost zemlje i stoke, kao i blagostanje doma.
Simbolika i magijska snaga običaja
Običaji vezani za Đurđevdan, kako u hrišćanskom, tako i u predhrišćanskom sloju, imaju za cilj da obezbede zdravlje ukućana, plodnu godinu, bogat rod u poljima i torovima, srećnu udaju i ženidbu, te opštu zaštitu od bolesti, nesreća i prirodnih nepogoda. Zbog toga se u narodu ovaj dan smatra prekretnicom – granicom između hladnih i toplih dana, između neplodnog i plodnog dela godine.
Jedan od najrasprostranjenijih i najlepših običaja je pletenje venaca od lekovitog i prolećnog bilja. U večernjim časovima uoči praznika, članovi domaćinstva odlaze u prirodu, najčešće u šumu ili livadu, gde beru đurđevak, mlečiku, zdravac, dren, koprivu, bukvu i drugo bilje za koje se veruje da nosi zaštitnu i lekovitu moć. Od tog cveća pletu se venčići koji se kače iznad ulaznih vrata kuće, kapija, štala i ambara. Venci ostaju na svom mestu cele godine, do sledećeg Đurđevdana, kao amajlije koje čuvaju domaćinstvo od zla.
U pojedinim krajevima, uoči praznika domaćini biraju dva mlada luka u bašti – jedan simbolizuje sreću, a drugi nesreću. Njihove stabljike se poravnaju makazama, a na Đurđevdan se proverava koji je više izrastao. Ako je porastao „srećni“ luk, godina će biti povoljna za porodicu, dok viši „nesrećni“ luk nagoveštava oprez i moguće teškoće.
Đurđevdansko kupanje – očišćenje tela i duše
Poseban značaj ima ritualno umivanje vodom u koju su potopljene biljke sa zaštitnim moćima. Veče pre praznika, domaćica stavlja razno bilje u posudu sa vodom – dren (za zdravlje), zdravac (za dugovečnost), ruzmarin, ružu, čuvarkuću (za zaštitu doma), grabež (da se devojke grabe za udaju), kao i crveno uskršnje jaje. Ta voda ostaje napolju, najčešće pod ružom u dvorištu, da prenoći pod zvezdanim nebom. Ujutru se svi ukućani redom umivaju ovom vodom – deca da budu zdrava kao dren, devojke da budu poželjne kao ruža, stariji da im snaga i zdravlje potraju, a domaćin da mu kuća bude čuvana kao čuvarkuća.
U nekim krajevima, posebno u ruralnim predelima, zadržao se običaj đurđevdanskog kupanja u reci pre izlaska sunca. Veruje se da reka odnosi bolest, zlo i nesreću, dok voda donosi zdravlje, plodnost i svež početak.
Kićenje kuće i svetilišta – zaštita i blagostanje
Uoči Đurđevdana, često se kitila kuća grančicama bukve, breze, leske i drugog zelenila – sve kako bi godina bila plodna, torovi puni, a dom ispunjen zdravljem i veseljem. Grančice se kače na vrata, prozore, kapije, ali i na staje, ambar i poljske njive. Ponegde se u zoru Đurđevdana, pre nego što sunce izađe, iznosi sveže ubrano zelenilo i njime se kiti dom, kako bi se „uhvatila“ plodnost nove sezone.
Na njivama i baštama postavljaju se krstovi od leskovih prutića, slični onima koji se prave od badnjaka za Božić, kako bi usevi bili zaštićeni od nevremena, grada i štetočina.
Crkveni značaj praznika
I dok narod proslavlja dolazak proleća i plodnosti, pravoslavna crkva na Đurđevdan obeležava pogubljenje Svetog Georgija, rimskog vojnika i hrišćanskog mučenika, koji je stradao 303. godine zbog vere u Hrista. Sveti Đorđe je kroz vekove postao simbol junaštva, borbe za pravdu i zaštitnik mnogih hrišćanskih naroda.
Kod Srba je, međutim, ovaj praznik dobio jedinstven karakter – spojio je crkveno poštovanje s bogatim narodnim nasleđem, pa se Đurđevdan danas proslavlja i kao hrišćanski i kao narodni praznik, sa mnoštvom verovanja koja se prenose s kolena na koleno.
