U današnjem članku vam pišemo na temu Mijaka – starog srpskog plemena koje je stoljećima čuvalo svoje običaje, vjeru i identitet u planinskim krajevima današnje zapadne Severne Makedonije. Ovo je priča o narodu koji je, iako udaljen od centara moći i civilizacijskih puteva, zadržao dostojanstvo, duhovnost i svijest o svojim korijenima.
Njihova istorija, puna legendarnih predanja i živih svjedočanstava, pokazuje koliko snaga jednog naroda može opstati i u najtežim vremenima.Mijaci naseljavaju predeo u slivu reke Radike, desne pritoke Crnog Drima, poznat pod imenom Reka. U drugim krajevima nazivaju ih Rekancima, a po varoši Debar, kojoj su nekada administrativno pripadali, zvali su ih i Debarcima. U Beogradu su ih znali kao Rekalije, a ponekad i Čokalije, mada je taj naziv pogrešan jer Mijaci nisu nosili čoku. Po svom najvećem selu često su nazvani i Galičancima, što svjedoči o tome koliko je Galičnik bio kulturno i duhovno središte njihovog kraja.
Poznati su kao stari stočari, izuzetno vješti graditelji, duboresci i freskopisci. Njihov govor, dijalekat i običaji vuku korijene još iz doba Nemanjića. U pričama koje su se prenosile s koljena na koljeno, Mijaci su čuvali Kosovski zavet, sećanje na cara Lazara i pjesme koje su slavile taj sudbinski trenutak srpske istorije.
- Prema zapisima Jovana Cvijića, njihov vojvoda Damjan sa svojom vojskom učestvovao je u Boju na Kosovu 1389. godine, priključivši se Lazarevoj vojsci sa južne strane. Cvijić ih je opisao kao narod koji je živio u nepristupačnim, skrivenim selima — Galičnik, Lazaropolje, Tresonoče, Selce, Rosoka, Sušica, Gare i Osoj — gdje je život bio težak, ali ispunjen ponosom i vedrinom. Za njih je govorio da su bistri, inteligentni i uvijek prisebni, ljudi koji znaju da gospodare sobom.
O Mijacima se danas malo zna, iako su dali mnoge značajne ličnosti srpske istorije: glavara Đurčina Kokalea, dobrotvora Goluba Janića, vojvodu Doksima Mihailovića, ikonopisca Dimitra Krstevića, graditelja crkava Andreju Damjanovića, prosvetitelja Despota Badžovića, arhitektu i gradonačelnika Skoplja Josifa Mihailovića, kao i etnografa i pisca Tomu Smiljanića Bradinu.
Etnolog Tatomir Vukanović posvetio im je čitavu studiju, u kojoj je opisao poznate duborezačke porodice – Frčkovske iz Galičnika, Filipovske iz sela Gare i Maksovske iz Trebišča. Njihova majstorska ruka ostavila je trag širom Balkana: ikonostasi, carske dveri i propovednice koje su radili Mijaci i danas krase crkve u Ohridu, Prištini, Skoplju i Lesnovu. Njihov rad dosegao je i do manastira Svetog Jovana Bigorskog, koji su obnovili 1743. godine. Knez Miloš Obrenović im je 1837. poklonio prva zvona, a Karađorđevići su im 1850. donirali nova – dokaz da su Mijaci uživali poštovanje i u tadašnjoj Srbiji.
Kako su dobili ime, ostaje nejasno. Prema nekim predanjima, zovu se Mijaci jer su bili „uvijek čisti, umijeni“, dok drugo objašnjenje kaže da potiče od načina na koji izgovaraju ličnu zamjenicu „mi“ – kažu „mije“. Treće tumačenje, možda i najljepše, jeste da ime dolazi od izraza „mi jaki“ – mi smo jaki.
Od najranijih vremena Mijaci su bili ratničko i stočarsko pleme, a njihova naselja su se mijenjala kako su bježali od ratova i okupacija. Posle dolaska Turaka, dugo su se održali kao slobodan narod, skriven po planinama. Predanja govore da su se jednom pobunili protiv Osmanlija, razvili kosovski barjak, i da je sam sultan došao u kraj da ih smiri. Zbog njihove hrabrosti i neosvojivog terena, dao im je slobodu pod uslovom da ne napadaju tursku vojsku.
Kasnije, u 18. veku, jačanjem varoši Debra i dolaskom arnautskih begova, Mijaci su ponovo bili pritisnuti. Mnogi su morali da se povuku na istok, neki da se poturče, dok su drugi ostali vjerni svojoj vjeri i običajima. Ipak, i tamo gdje su bili manjina, svaka kuća je nastavila da slavi krsnu slavu, po trodnevnom običaju: večer uoči slave, dan slave i paterice. Seoska slava svima je bila zajednička – Vavedenje Presvete Bogorodice, koje su slavili kao zavet Svetom Savi.
- Od sredine 19. veka počinje njihovo novo buđenje. Mijaci su povratili mnoge poturčenjake u hrišćansku veru, širili se po Makedoniji, Srbiji, pa sve do Bugarske, Rumunije i Ukrajine. Kao pečalbari odlazili su na rad, ali su se teško asimilirali, uvijek čuvajući svoj govor, vjeru i porodične veze.
Njihova istorijska sudbina kulminirala je na Aranđelovdan 1912. godine, kada ih je od turske vlasti oslobodila srpska vojska. Dočekali su je s radošću i odmah se pridružili u borbi za oslobođenje Stare Srbije.
Danas, iako se mnogi Mijaci izjašnjavaju kao Makedonci, njihovi običaji, pjesme i slavlje ostali su duboko srpski po duhu i porijeklu. Njihova priča podsjeća da identitet nije uvijek ono što piše u dokumentima, već ono što se prenosi u srcu, u riječima, u pjesmi i vjerovanju.
Mijaci su dokaz da korijeni naroda ne mogu nestati dokle god postoji sjećanje. I dok njihove planine čuvaju tišinu Radike, u svakom selu, u svakoj slavi i svakoj staroj pjesmi, i dalje živi ono isto što ih je vekovima držalo uspravnim — ponos, snaga i vjera u sebe
